Paramparça edilen devrim yasaları… Dün (3 Mart) çok önemli devrim yasalarından üçünün 97. yıl dönümüydü. O nedenle 3 Mart’ı yayın günümüz olan bugün (4 Mart) anmak istiyorum. Yıl 1924. Tam 97 yıl önce, 3 Mart günü din ve devlet işleri birbirinden ayrıldı. Kanuna “Türkiye Cumhuriyeti’nde halkın işleri ile ilgili yasaları yapmaya ve yürütmeye yalnız Türkiye Büyük Millet Meclisi ile hükümet yetkilidir” ifadesi konuldu. 3 Mart tarihinde kabul edilen ikinci kanun, Tevhid-i Tedrisat Kanunudur yani Eğitimin Birliği kanunudur. İlkokuldan başlayarak “Eğitim Birliği” ilkesine bağlı kalınacak, cumhuriyetimizin temel niteliklerine bağlı kuşakların yetiştirilmesi sağlanacaktır. Bu ikinci devrim yasasıydı. 3 Mart tarihli üçüncü kanun ise hilafetin kaldırılmasıdır. 3 Mart 1924 günü Urfa Milletvekili Şeyh Saffet Efendi ve elli arkadaşının verdiği yasa önerisi kabul edilmiştir. Bu yasa önerisi Hilafetin kaldırılmasıyla ilgilidir. Dört yüz yıllık bir kurumun varlığına son verilmiştir. Metin Aydoğan o dönemdeki durumu ve tarihsel geçmişi çok güzel özetler: Çok farklı yönetim geleneklerine sahip Türklerin, tarihsel olarak Hilafet işleyişiyle bir ilişkisi yoktu ve olamazdı. Kurdukları devletler; güçlerini ruhanî dayanaklardan değil, yaşamın içinden ve katılımcılıktan alıyordu. Ancak, Fatih’ten sonra Türk yönetim geleneklerinden uzaklaşmaya başlayan Osmanlılar, yayılma ve daha büyük iktidar gücü peşine düşmüşlerdi. Güçlenme adına, dini devlet işlerine soktular ve yarı teokratik bir devlet haline geldiler. Geçmişleriyle çelişen bu eylem, devleti güçlendirmediği gibi, bozulmasının başlangıcı oldu. 2014 yılında yani yasalaştığı tarihten 90 yıl sonra ortadan kaldırılan Tevhid-i Tedrisat yani Öğretimde Birlik Kanunu da 3 Mart’ta hayata geçirildi. Mustafa Kemal, 16-21 Temmuz 1921’de Ankara’da toplanan Birinci Maarif Kongresi’nde yaptığı konuşmada; “Bir ulusu, özgür ve bağımsız, ya da tutsak ve yoksul yapan eğitimdir”; “Ulusları kurtaranlar, yalnız ve sadece öğretmenlerdir” demişti. Ordularımızın kazandığı zafer,eğitim ordusunun zaferi için yalnızca ortam hazırladı. Gerçek zaferi öğretmenler kazanacak, yaşatacak ve kesinlikle başarıya ulaştıracaktır. Bursa’da öğretmenlere böyle demişti. 3 Mart 1924’te çıkarılan 430 sayılı yasayla, eğitimde Öğretim Birliği (Tevhid-i Tedrisat) ilkesi kabul edildi. Öğretim Birliği Yasası, yalnızca mektep-medrese ikiliğini ortadan kaldırmadı. Yabancı okulların ve cemaat okullarının tümünü denetim altına aldı. Bu kısa ve öz anlatımı 16 Haziran 2020’de kaybettiğimiz sevgili dostum, arkadaşım Metin Aydoğan’ın çalışmasından aldım. Onu okuyunuz. Kuramsal Aktarım adlı bloğu takip ediniz:
http://kuramsalaktarim.blogspot.com
Ne yazık ki bu temel devrim yasaları ters yüz edilmiş, paçavraya çevrilmiştir. Ama gün gelir hesap döner!
Bölüm Tam Metni
Dün çok önemli devrim yasalarından üçünün 97. Yıl dönümüydü. O nedenle 3 Mart’ı yayın günümüz olan bugün (4 Mart) anmak istiyorum.
Yıl 1924, tam 97 yıl önce 3 Mart günü din ve devlet işleri birbirinden ayrıldı.
Kanuna “Türkiye Cumhuriyeti’nde halkın işleri ile ilgili yasaları yapmaya ve yürütmeye yalnız Türkiye Büyük Millet Meclisi ile hükümet yetkilidir” ifadesi konuldu.
3 Mart tarihinde kabul edilen ikinci kanun, Tevhid-i Tedrisat Kanunudur, yani Eğitimin birliği kanunudur. İlkokuldan başlayarak “Eğitim Birliği” ilkesine bağlı kalınacak , Cumhuriyetimizin temel niteliklerine bağlı kuşakların yetiştirilmesi sağlanacaktır. Bu ikinci devrim yassasıydı.
3 Mart tarihli üçüncü kanun ise Hilafetin kaldırılmasıdır.
3 Mart 1924 günü Urfa Milletvekili Şeyh Saffet Efendi ve elli arkadaşının verdiği yasa önerisi kabul edilmiştir. Bu yasa önerisi Hilafetin kaldırılmasıyla ilgilidir. Dört yüz yıllık bir kurumun varlığına son verilmiştir.
Ankara’da sinsi bir dedikodu her yeri sarmıştı. Mustafa Kemal ‘Halife’yi sürecek ve İslam’ı yıkacaktı’. Yerini sağlamlaştırdığında ‘Birçok Müslümanı Asacaktı’. Hem o hem Cumhuriyetin öncülerinin hepsi dinsizdi! Ankara ‘menfur dinsizler’in elindeydi.
Dedikodular dükkanlara, pazar yerlerine, evlere kadar yayılmıştı.
Köy ve kasabaları dolaşan kimi ‘hocalar’; imamlar halkı hükümete karşı kışkırtan konuşmalar yapıyordu. 1924’te durum buydu.
Metin Aydoğan o dönemdeki durumu ve tarihsel geçmişi çok güzel özetler:
Çok farklı yönetim geleneklerine sahip Türklerin, tarihsel olarak Hilafet işleyişiyle bir ilişkisi yoktu ve olamazdı. Kurdukları devletler; güçlerini ruhanî dayanaklardan değil, yaşamın içinden ve katılımcılıktan alıyordu. Ancak, Fatih’ten sonra Türk yönetim geleneklerinden uzaklaşmaya başlayan Osmanlılar, yayılma ve daha büyük iktidar gücü peşine düşmüşlerdi. Güçlenme adına, dini devlet işlerine soktular ve yarı teokratik bir devlet haline geldiler. Geçmişleriyle çelişen bu eylem, devleti güçlendirmediği gibi, bozulmasının başlangıcı oldu.
Hilafet sorunu, 1924 başında gündemin ilk maddesiydi. Hilafetin korunmasını isteyenler, Atatürk’ten halife olmasını, dünya Müslümanlarına önderlik yapmasını istediler. Hindistan’dan, Mısır’dan gelen kurullar bu dileği iletti. Önerileri hemen reddetti. Çünkü o bilimsel görüşleri olan, belirlenmiş hedeflere sahip gerçekçi bir insandı.
Hilafet Makamı, Şeriye ve Evkaf (Din ve Vakıflar) Vekâleti , birlikte ortadan kaldırılacaktı. Yani yalnızca Halifelik Kurumu değil, ona yaşam veren vakıf ve eğitim kurumları da ortadan kaldırılıyordu.
Saltanatın kaldırıldığı 17 Kasım 1922 ile hilafetin kaldırıldığı 3 Mart 1924 arasındaki 14 ay içinde, olağanüstü bir değişim ve dönüşüm hayata geçirilmişti.
2014 yılında yani yasalaştığı tarihten 90 yıl sonra ortadan kaldırılan Tevhid-i Tedrisat yani Öğretimde Birlik Kanunu da 3 Mart’ta hayata geçirildi.
Eğitim, o güne kadar din ağırlıklıydı. Medreseler Şerîye ve Evkaf Nezareti’ne bağlıydı. Bu kurumlar varlığını sürdürdükçe, eğitimde birliği sağlamak mümkün değildi. Yasa gerekçesinde deniyordu ki “Türkiye Cumhuriyeti içindeki tüm eğitim kurumlarının merkezi Maarif Vekaleti olacak ve burada ulusal birliği sağlayan gençler yetiştirilecektir.”
Tarikat ya da mezheplerin yönetimindeki medreseler çürümüş kokuşmuş kurumlar haline gelmişti. Her dini grup, kendi inancına göre öğrenim yapıyordu. Türk toplumunun kültür kaynakları kurutulmuştu.
Türk tarihi diye bir dersin adı bile yoktu. Arapça ve Farsça’dan başka yabancı dil öğretilmiyordu. Yabancı dil öğrenmek günahtı. Devlet işlerinde tercümanlar ayrılıkçı Fener Rumları ya da Ermenilerden oluşuyordu.
1923 yılında, ilkokuldan üniversiteye dek tüm öğrenci sayısı, genel nüfusun yüzde 3’ünü oluşturuyordu. Okur yazar oranı yüzde 6’ydı. 5 Darülfünun’da okuyan toplam öğrenci sayısı yalnızca 2088’di ve bunların sadece yüzde 8’i, yani 185’i kız öğrenciydi.
Ülkede misyoner okulları bolluğu vardı ve hepsinin başında bölücü siyasi figürler vardı.
Bunlar “Müslüman Türk gençlerini eğitmek yani devşirmek” niyetiyle o coğrafyadaydılar.
Temel amaç gençlerin içinden çıktıkları topluma yabancılaştırılmalarıydı.
Bunlar, ne tam olarak yerel ne de tam olarak yabancı unsurdular. Ne kendileri kalıyor ne de tam olarak Batılı olabiliyorlardı. Kişiliksiz, yoz bir küme oluşturuyorlardı.
Türkiye’nin değişik bölgelerinde, Amerikalılara ait; 45 konsolosluk, 17 dini misyon ve 435 okul vardı.
Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren 94 Fransız okulu mevcuttu.
Aynı dönemde, İngilizlerin Irak ve Ege bölgesinde, 30; Almanların İstanbul, İzmir ve Filistin’de 10; İtalyanların Batı Anadolu’da, doğrudan İtalya Hükümetine bağlı 4; Rusların ise 3 okulu vardı.
Osmanlı devletine ait lise (İdadi) sayısı ise yalnızca 23 adet idi.
Mustafa Kemal, 16-21 Temmuz 1921’de Ankara’da toplanan Birinci Maarif Kongresinde yaptığı konuşmada; “Bir ulusu, özgür ve bağımsız, ya da tutsak ve yoksul yapan eğitimdir” 14; “Ulusları kurtaranlar, yalnız ve sadece öğretmenlerdir” demişti.
“Ordularımızın kazandığı zafer, eğitim ordusunun zaferi için yalnızca ortam hazırladı. Gerçek zaferi öğretmenler kazanacak, yaşatacak ve kesinlikle başarıya ulaştıracaktır.”
Bursa’da öğretmenlere böyle demişti.
3 Mart 1924’te çıkarılan 430 sayılı yasayla, eğitimde Öğretim Birliği (Tevhid-i Tedrisat) ilkesi kabul edildi.
Öğretim Birliği Yasası, yalnızca mektep-medrese ikiliğini ortadan kaldırmadı. Yabancı okulların ve cemaat okullarının tümünü denetim altına aldı.
Bu kısa ve öz sade anlatımı 16 Haziran 2020’de kaybettiğimiz sevgili dostum arkadaşım Metin aydoğan’ın çalışmasından aldım.. Onu okuyunuz. Kuramsal Aktarım adlı bloğu takip ediniz: http://kuramsalaktarim.blogspot.com
Ne yazık ki bu temel devrim yasaları ters yüz edilmiş paçavraya çevrilmiştir. Ama gün gelir hesap döner!
